W tym roku (5771/2011) Święto Pesach - upamiętniające uwolnienie Żydów z niewoli egipskiej około 3250 lat temu - rozpoczyna się uroczystym sederem w poniedziałek wieczorem, 18 kwietnia.
Seder nie może obejść się bez Hagady na Pesach.
Co to jest Hagada na Pesach?
Hagada jest książką zawierającą opis sederu – uroczystej wieczerzy w pierwszy dzień Pesach (w diasporze – w dwa pierwsze dni tego święta). Hagada znaczy „opowieść”, „opowiadanie” i jej odczytanie podczas sederu jest wypełnieniem przykazania opowiedzenia synowi (wehigadta lewincha) o Wyjściu z Egiptu (sipur Jecijat Micrajim). Wyjście z niewoli egipskiej jest jednym z fundamentów judaizmu i wspomina się je w modlitwach każdego dnia, także w najważniejszej modlitwie Szema Jisrael. Jednak w święto Pesach wymagane jest zrobienie tego w szczególny sposób i najistotniejsze jest przekazanie wiedzy o Wyjściu nowym pokoleniom i to niecodzienną metodą.
Hagada, która powstała – w formie zbliżonej do dzisiejszej – prawdopodobnie w końcu II lub na początku III wieku n.e., zawiera dokładne instrukcje przekazywania tej wiedzy, wplecione w opowieść o Wyjściu. Opowiada i jest jednocześnie „scenariuszem” pewnego rodzaju domowego teatru, w którym dzieciom przypisana jest aktywna rola (między innymi zadawanie pytań, „kradzież” lub poszukiwanie afikomanu, czyli symbolicznego deseru z macy, itd.). Skłania do stawiania pytań, odpowiada na nie i informuje. Wzbudza zainteresowanie i ciekawość, buduje wyjątkowy nastrój i tajemniczość.
Trudno przecenić rolę Hagady. Po ponad trzech tysiącach dwustu latach od wyjścia z niewoli egipskiej prawie każdy Żyd wie, co było powodem niewoli, jak odzyskana została wolność, jakie wydarzenia ją poprzedziły, jak wyglądało opuszczenie Egiptu, którego dnia to nastąpiło, co jedzono w tym czasie, jakie było zachowanie uciekinierów, kto nimi kierował, jakie trudności i konflikty czekały na nich w czasie wędrówki przez pustynię.
Wszystko to, w znacznym stopniu, dzięki Hagadzie.
Narody nieposiadające odpowiednika Hagady i rytuału przypominającego i nauczającego o ich korzeniach – nie mają, niestety, najczęściej pojęcia skąd, kiedy i dlaczego wzięły się tam, gdzie są.
Hagada na Pesach jest najpopularniejszą publikacją żydowską. Najstarszy zachowany egzemplarz pochodzi z X wieku, a pierwsze drukowane Hagady – z lat osiemdziesiątych XV wieku (Włochy).
Hagada na Pesach z XIV wieku
Każde słowo Hagady powinno być zrozumiałe. Micwa wysłuchania opowieści o wyprowadzeniu Żydów z Egiptu nie jest wypełniona, jeżeli nie rozumie się treści Hagady. Dlatego w czasie sederu (15 dnia nisan) konieczne jest wysłuchanie Hagady w tym języku, który rozumie się lepiej. Właśnie z tego powodu Hagada jest tłumaczona na ogromną liczbę języków. Istnieją ponad trzy tysiące Hagad pesachowych.
Strona tytułowa Hagady z roku 1927
Zasadnicza historia pozostaje we wszystkich Hagadach ta sama, ale – w zależności przede wszystkim od religijnych, światopoglądowych i filozoficznych różnic wewnątrz szeroko pojmowanego judaizmu – Hagady te różnią się od siebie zawartością i układem tekstów. Istnieją Hagady judaizmu ortodoksyjnego, rekonstrukcjonistycznego, konserwatywnego, reformowanego, humanistycznego. Różnice pomiędzy nimi wynikają z odmiennych sposobów wydobywania sensu historii Wyjścia, które odzwierciedlają w pewnym stopniu odmienność tych nurtów.
Współczesne wydanie Hagady w języku polskim
Powstawały i powstają także Hagady przeznaczone dla konkretnych czytelników: np. dla żołnierzy izraelskich, dla żołnierzy żydowskich w armii amerykańskiej, dla Żydów syjonistycznych – religijnych i świeckich, dla Żydów w kibucach, a nawet podobno Hagady dla Żydów-ateistów, w których nie pojawia się słowo „Bóg”. I ciągle powstają nowe Hagady, często opracowywane np. przez indywidualnych rabinów dla ich synagog.
(np. materiałów FŻP)
